ပါဠိဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်တပ် ။
“ ဣတိပိသောဘဂဝါ အရဟံ ၁ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ ၂ ဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော ၃ သုဂတော ၄ လောကဝိဒူ ၅ အနုတ္တရောပုရိသဒမ္မသာရထိ ၆ သတ္ထာဒေဝမနုဿနံ ၇ ဗုဒ္ဓေါ ၈ ဘဂဝါ ၉ ”
သွက်ဂွံတီအဓါပ္ပါယ် ။
ပ္ဍဲကဵု “ဣတိပိသောဘဂဝါ”ဂှ် “ဣတိပိ”တုန် − ပါဠိမစၞောန်ထ္ၜးဟိုတ်မမိက်ကဵုမွဲမွဲ မတၟးပြာကတ်ကၠုၚ် ပ္ဍဲအပ္ဍဲညာဏ်ဇကုဇကုရောၚ်၊ “သောဘဂဝါ” တုန် − ပါဠိမစၞောန်ထ္ၜးဇကု ဒဗ်ကျာ် (ဒပ်ကျာ်)ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ − ပါဠိမ္ဂး “ဣတိပိသောဘဂဝါ”ဂှ် ဒးတောဲဖက်ဗဂပ်ကဵု ဂုဏ်ဒ္စိတ်ဖအိုတ်ရောၚ် ။
ဗီုဂွံတောဲဗဂပ် ။
၁။ ဣတိပိသောဘဂဝါအရဟံ ။
၂။ ဣတိပိသောဘဂဝါသမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ။
၃။ ဣတိပိသောဘဂဝါဝိဇ္ဇာစရဏသမ္ပန္နော။
၄။ ဣတိပိသောဘဂဝါသုဂတော ။
၅။ ဣတိပိသောဘဂဝါလောကဝိဒူ ။
၆။ ဣတိပိသောဘဂဝါအနုတ္တရော, ပုရိသဒမ္မသာရထိ ။
၇။ ဣတိပိသောဘဂဝါသတ္ထာဒေဝမနုဿာနံ ။
၈။ ဣတိပိသောဘဂဝါဗုဒ္ဓေါ ။
၉။ ဣတိပိသောဘဂဝါဘဂဝါ ။
(၂) သောဘဂဝါ၊ ၚ် − ကျာ်တြဲပြဲဝိသေသ တၠပိုန်တြဴပြကာဂှ်။ ဣတိပိ၊ ဟိုတ်ဟိုတ်ဂြၚ်လဝ်ဍောၚ်ဓဝ်ညေယျမသုန်ပြကာ တီအာအိုတ်သီုသာ်ဝွံကီုလေဝ်။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမ္ဂးယၟုရ။ သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓေါ၊ ပြာကတ်တမ္ညဝ်အံသဝ်လောန်သတိုက် အိုတ်အာဟွံမာန် စိုပ်ဋ္ဌာန်ဘုံဗြီု ဓလီုဍိုက်ဏာ− သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ− မ္ဂးယၟုရ။
သွက်ဂွံတီအဓိပ္ပါယ်
ဂုဏ်ကျာ်သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓမ္ဂးဂှ် စၞောန်ထ္ၜးအရထဂြၚ်တီကေတ်ဓဝ်အလုံအိုတ်သီု နအလဵုဇကုမ္ဂးရ။ [သမ္မာ− သံ− ဗုဒ္ဓ၊ သမ္မာ− ဟဂွံပၠန်ဂတး၊ သံ− အလဵုဇကု (လဵုမာဲ) ဗုဒ္ဓ− တီကေတ်မာန်။]
ဂြၚ်တီကေတ်ဍောၚ်ဓဝ်ညေယျအလုံအိုတ်သီုဏံမာန်ဂှ် နကဵုသဗ္ဗညုတညာဏ်ဟေၚ်ရ၊ ဂွံဂွံသဗ္ဗညုတညာဏ်မာန်ဂှ်လေဝ် ဒးရနုက်ဗဗေၚ်ကၠုၚ်ကုသဵုပါရမဳပန်အသၚ်ဃဲကဵုပရဲမွဲမှာလက်ကဝ်တုဲ သ္ဂောံဒှ်ကျာ်မာန်ရ၊ ပ္ဍဲကာလကတဵုဒှ်ကျာ် ကလိဂွံသဗ္ဗညုတညာဏ်ဂှ်လေဝ် အေစာံသတ္တိသ္ကေက်သ္ကာဗွဲမလောန်ရ။
[ညာဏ်တီကေတ်အလုံအိုတ်သီုဂှ် သဗ္ဗညုတညာဏ်မ္ဂးရ၊ ပညာစေတသိက် နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲမဟာကြိယာညာဏ်သမ္ပယုတ်စိုတ်ပန်ဂှ်ဟေၚ် သဗ္ဗညုတညာဏ်မ္ဂး ယၟုရောၚ်။ ]
ပ္ဍဲဍုၚ်လိုက်လောကဝွံ မၞိဟ်ဂမၠိုၚ် ကာလဆဵုဂဗညာတ်ဒးခၟိက်ခၟန်တိဟန်ဗန် မလိုက်လက်ကၠိုက်ဍောတ်ဍောတ်သောဲသောဲ ဂၠောဲကောံကၠုၚ်ဗဵုဂြုဂြုဂြီုဂြီုဂှ် မၞိဟ်မတ်ခိုဟ်ခိုဟ်ဂမၠိုၚ် သ္ဂောံညာတ်မာန်အိုတ်ရ၊ မၞိဟ်မ်တ်သဗုၚ်သဗုၚ်သပါသပါတံဂှ် ဂလိုၚ်လဵုရံၚ်ရံၚ်ဗဵုဗဵု ဆဵုညာတ်ကေတ်ဟွံမာန်အိုတ်ရ၊ မၞိဟ်မတ်လီုလီုလာ်လာ်တံဂှ် သာ်လဵုသ္ပလေဝ်ညာတ်ကေတ်ဟွံမာန်အိုတ်ရ၊ သာ်လဵုသ္ပလေဝ် တီကေတ်ဟွံမာန်အိုတ်ရ။
တုပ်တဴတွာ်သာ်လွာဗီုဂှ်ကီုရ၊ ဇၟာပ်သတ္တံ အာရီုထေက်ကဵုညာတ်ထေက်ကဵုတီဂှ် ၜိုန်ရပ္တိတ်ဇြဟတ်သွက်ဂွံညာတ်သွက်ဂွံတီဂလိုၚ်လဵုကီုလေဝ် ၜိုတ်လညာတ်မတ်ပညာမၞုံအတိုၚ်ပကတိဂှ်ဟေၚ် သ္ဂောံညာတ်ကေတ်တီကေတ်မာန်ရ၊ မၞိဟ်လညာတ်မတ်ပညာညိညဓဝ်ဟွံမွဲတံဂှ်ကီု (မၞိဟ်ဟွံမွဲကဵုလညာတ်မတ်ပညာလးလးတံဂှ်ကီု) အယာံမာတ်ဒိုဟ်တေံဒိုဟ်ဏံထဍံ−(အ်) န, ပုက်တာ, ကလာ, ထိုၚ်လေဝ်ညာတ်ဟွံမာန်တီဟွံမာန်ရ၊ အပေါတ်ဝတ္ထုရုပ်မမိက်ကဵုမွဲမွဲ သ္ပအာရီုမတ်နပွမညာတ်အာဟွံလောဲသွာရောၚ်။
ညာဏ်ကျာ်တြဲပိုဲတုန် − သဘဴအာရီုဝတ္ထုအိုတ်သီုဟွံဟီုဂးဇၞော်ဍောတ်မအောန်ဂၠိုၚ် ထေက်ကဵုတီညာတ်, ဒးတီညာတ်ထေက်တံဂှ် ကဵုညးလဵုမွဲလေဝ် ပြိုၚ်ပကာန်ပ္တောံၜတ်ကၞာတ်ဟွံမာန် ပ္တဝ်ဟွံဂွံတုဲ တီညာတ်သောၚ်သောၚ်ကၠးကၠး တၟးတၟးဇးဇး ဒးဒးလုက်လုက် စုက်စုက်ကြပ်ကြပ် တပ်တပ်ထေၚ်ထေၚ် ဗၠေၚ်ဗၠေၚ်ဗၠေတ်ဗၠေတ် ဟွံမွဲရောၚ်။
ဓဝ်ထေက်ကဵုတီညာတ်တံဂှ် “ဓဝ်ညေယျ” မကော်ခဴစရ။ [ညေယျ− ဓမ္မ + ညေယျ − ထေက်ကဵုတီ၊ ဓမ္မ − ဓဝ်။ ]
ဓဝ်ညေယျမသုနန် (၅) ပြကာမ္ဂးဂှ်
၁။ သၚ်္ခါရ − ဓဝ်နာံမတွံဂးစေတသိက်ကဵုနိပ္ဖန္နရုပ်ဖအိုတ် ။
၂။ ဝိကာရ − ဝိကာရရုပ်မသုန် (၅) ။
၃။ လက္ခဏ − ကက္ခဏရုပ်ပန် (၄) ။
၄။ ပညပ် − ပညာဂမၠိုၚ် မပ္တံမၞိဟ်ဒေဝတဴဗြမှဴအိန်ဗြီု, ပြေၚ်ဂၠဴစိၚ်ချေံဂြိုပ်ဒဵု ။
၅။ နိဗ္ဗာန် − ပါဲနူရုပ်နာံပညပ်, ဓာတ်မၜိုဟ်လလံဂမ္တဴဟွံဆိုက်တသိုက်မွဲပြဲအိုတ်။
[ပါဲနူမသုန်ဂကူမသုန်ပြကာဏံတုဲ သွက်ဂွံတီဟွံမွဲရ၊ ဝိကာရကဵုလက္ခဏဂှ် ရုပ်ကဵုရုပ် သီုမတုပ်ဖိုဟ် ပါ်တြးကလှ်ပ္တိတ်လဝ်ဂှ် ဟိုတ်နူဒှ်ပရမတ်ဇေတ်ဇေတ်ဍာံဍာံဟွံသေၚ်ရောၚ်။]
ပ္ဍဲအရာကျာ်တြဲဂြၚ်တီကေတ်ဓဝ်ညေယျမသုန်ပြကာဂှ်လေဝ် ယောၚ်ယောၚ်ယာယာ မှာမှာရာရာ (ယောၚ်ယာမှရာပၠန်ဂတး) ဆောတ်ယောၚ်အာဟွံမွဲ မၞိဟ်ကဵုနဲထ္ၜးဂၠံၚ် မတွံဂး အ္စာလေဝ်ဟၟဲ၊ သ္ၚောဲနူနိဿဲတုဲ ဂြိၚ်တီညာတ်ကေတ် အလဵုဇကုလဵုမာဲရောၚ်။
ဂလာန်ဗတိုက်ဖအောဝ်
ညာဏ်ပညာမတွံဂး တီကၠိုဟ်ဍိုဟ်ကေက်ဂှ် ဒှ်ကိစ္စဇၞော်တဴဗွဲမလောန်ရ၊ ပ္ဍဲအရာကတ်ကွတ်ပညာဂှ် ကတ်ဗ္တောန်ပ္ဍဲဇရေၚ်အ္စာမွဲတုပ်တုပ်ဖိုဟ် ဗီုကွတ်ပညာတၟေၚ်ခြာအာတၞဟ်တၞဟ် နွံဒၟံၚ်ရ၊ ပ္ဍဲအရာဂၠာဲသ္ၚဳပကောံပကေဝ်ပိုန်ဟာန်ဂြပ်ရတ်ဂှ် ပ္တိတ်တံတုပ်တုပ်ဖိုဟ် ဂွံပရဲဟွံတုပ်ညးသ္ကံလေဝ်နွံဒၟံၚ်ရ၊ မၞိဟ်နွံကဵုညာန်ဘာန်ဂှ် လပါ်ပရေၚ်ပညာလေဝ် ဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန် လပါ်ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်လေဝ် ပေၚ်ဖ္ဍိုက်ဗၠးဒဒိုက်နာနာသာ်ရ။
မၞိဟ်ဟွံမွဲကဵုညာန်ဘာန်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ဗီုလဵုလာ်ဟောံဗြံကျအာ, မိမတုပ်တုပ်ဖိုဟ် ကောန်ဇာတ်လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ဍိုက်ကေက်စဳကၠးတုဲ လ္ၚဵုလ္ၚဵုတံဂှ် ဗီုဒိုဟ်ဓီုဗီုကြံကြယုတ်မာဗီုဍေံတၟေၚ်ခြာအာတၞဟ်တၞဟ် ဟွံတုပ်သၟဟ်ညးမွဲကဵုမွဲ သ္ၚဵရံၚ်ဗွဲမကၠးဖ္ဍးတုဲ တီကေတ်မာန်ရ၊ ထံက်ရံၚ်ကဵုဗီုဒးလီုလာ်စာ်ထောၚ် ဗီုဒးယောၚ်ယာအရာတၞဟ်တၞဟ်တုဲ စၚ်ခြၚ်ရံၚ်နကဵုညာန်အိုတ်ညိ။
အတိုၚ်စၞောန်ထ္ၜးကၠုၚ်တုဲတေံဂှ် ဗီုဍေံဇၞော်မောဝ်ပ္ဍဲအရာပရေၚ်ပညာ ပရေၚ်ပိုန်ဂြပ်၊ ဆက်စပ်ကဵုပရေၚ်လောကဳ ဗၞဳအဝန်သံသာတံဂှ်တုဲ “ဂမြၚ်ညာဏ်ပညာလ” ဂှ် ဒှ်ကိစ္စဇၞော်အိုတ်ရသွံ စွံသတိကဵုဒးခိုဟ်ခိုဟ်မိုဟ်မိုဟ်အိုတ်ညိ။ ယဝ်ရသ္ဂောံဇၞော်ပၟဝ်လျုၚ်ဇြုၚ်သ္ဍိုက်ကဵုဂုဏ် “သမ္မာသမ္ဗုဒ္ဓ” မ္ဂး − ဂမြၚ်ညာဏ်ပညာဇၞော်မောဝ်တဴတက်တိုန်အာမာန်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ − သ္ပအာရီုကဵုဂုဏ်ကျာ်သမ္မာသမမ္ဗုဒ္ဓတုဲ ပညာပါရမဳဇကုဇကု ညံၚ်ဂွံဇၞော်မောဝ်တိုန်အာမာန်ဂှ် သြဝ်ပ္တိတ်ဇြဟတ်လၟိုန်ကာလအိုတ်ညိ။