စေတဳပန်ဂကူ။ အရာဋ္ဌာန်ဒၞာဲဝါဲမၞိဟ်ဂမၠိုၚ်သၞေံသၞဴအဲပရဲ ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴဂှ် ဗွဲဘာသာပါဠိ “စေတိယ” ဗွဲဝေါဟာဘာသာမည် “စေတဳ” ညးမကော်ခဴစရ၊ ဗွဲမဗဗွဲကဵုပၟိက်ဝါဒဒ္ဂေတ်ကွေတ်ပဝေဏဳဇကုဇကုဂှ် ဂပ်ဝ်သ္ပသၞေံသၞဴအဲပရဲရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ မပ္တံရုပ်ကျာ် ဒက်မာန်ပုတ်ဂၞတ်လဝ် ဗွဝ်ဂအုံဗ္တဳ ဂအုံဍိုတ် ဒဵုဇၞော်ဂြိုပ်ဇၞော် တၞံဆုဇၞော်တံဂှ် ဂွံဒုၚ်ယၟုစေတဳ−ဟေၚ်ရ၊ နကဵုလညာတ်ညးလညာတ်အဲ ဗီုဇကုမတေဟ်စှ်ေစိုတ်ဂှ် သ္ပရှ်ေသှ်ေရဴဂဴပူဇဴဒၟံၚ်အဆက်အဆက်တုဲ သ္ပဇၞော်ကဵုစေတဳတံဂှ်ရ။

ဟိုတ်ဂှ်ရ − ပ္ဍဲပွိုၚ်ဒေသရးမည်ပိုဲခေတ်လၟုဟ်ဝွံ မၞိဟ်လ္ၚဵုလ္ၚဵ ဆၜိုတ်ဂအုံဗ္တံကဵုဂအုံဍိုတ်ဟေၚ် “ကော်ခဴစစေတဳ”ဂှ် ကော်ခဴဟွံဍိုတ်ပေၚ်စုံရုံဏီရ၊ ကော်ခဴစ ဟွံစိုပ်ကၞောတ်အထောတ်ဏီရ၊ ပၞောဝ်ကဵုစေတဳဂမၠိုၚ် နွံဂၠိုၚ်ဒၟံၚ်တၞဟ်တၞဟ်သာ်ဂှ် စေတဳရဲလုပ်ဗော်ဗုဒ္ဓဘာသာတံ ဂပ်ဝ်သ္ပရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ပူဇဴသၞေံသၞဴအဆံၚ်လ္တူသၠုၚ်အိုတ်ဂှ် − ဓာတုစေတဳ, ဓမ္မစေတဳ, ဥဒ္ဒိဿစေတဳ, ပရိဘောဂစေတဳ ဣဝွံ နွံပန်ဂကူပြကာရောၚ်။

ဓာတုစေတဳ − ကျာ်တြဲသ္ပပရိနိဗ္ဗာန်တုဲ ဓာတ်ဇုတ်ဂမၠိုၚ် မသၟေဟ်သှ်ေဒၟံၚ်ဗၞတ်မွဲနတံဂှ် ဓာတုစေတဳမ္ဂးယၟုရ၊ ဟိုတ်နူကျာ်သဗ္ဗညုစွံပ္တန်လဝ် နဒဒှ်ကြက်အာဲတၟာဲစိ “အာဲတၟာဲ”လေဝ်မ္ဂးယၟုရ၊ ပၞောဝ်ကဵုအာဲတၟာဲသွက်ဂကူဗုဒ္ဓဘာသာ ဂွံရှ်ေသှ်ေဓာတ်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဓာတ်ကျာ်ဇၞော်အိုတ်ဂှ် မၞုံဗၞတ်တၟာၜဲမုဂ် (တၟာမၜဲကဒါတ်) ဓာတ်တဲအဒေါဝ်ဂှ် တၟာကၞောန်သ္ၚု, (သ္ၚုသ္ကုတ်)၊ ဓာတ်ဍောတ်အိုတ်တံဂှ် တၟာမရာဲဒှ်ကီုရ။

ဓမ္မစေတဳ − ပိဋကတ်ပိပါဠိပါၚ်ကျာ်တြဲအိုတ်သီုဂှ် ဓမ္မစေတဳမ္ဂးယၟုရ၊ တဝှ်ဍောၚ်ဓဝ်ကျာ် မစိုန်ဒှ်တဴပိဋကတ်ပိဂှ် ဆၜိုတ်အယာံမာတ်သ္ပရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ပူဇဴသၞေံသၞဴအဲပရဲဟွံသေၚ်ဏီရ၊ ယဝ်ရသ္ဂောံမၚ်မွဲဒ္ဂေတ်ဗက်အာအတိုၚ်တဝှ်ဍောၚ်ဓဝ်မ္ဂးလေဝ် သွက်ရဲလုပ်ဗော်ဗုဒ္ဓဘာသာတံဂှ် ဒှ်စေတဳသ္ပဒြဟတ်ထတ်ထတ်စောံစောံရုံရုံဂပ်ဂပ် အပ်ပြာပ်လမျီုထေက်ူဗွဲမလောန်ရ။

ဥဒ္ဒိဿစေတဳ − ပါဠိမ္ဂးဥဒ္ဒိဿဂှ် တွံအရထအရာဝတ္ထုဂပ်ဝ်ပၠောပ်ဏာစိုတ် ရန်တၟံဏာစိုတ် ( ဒးဒုၚ်လျုၚ်ကဵုစိုတ်ညးတၞဟ်ရ၊ ) ဟိုတ်ဂှ်ရ − ရန်တၟံကဵုကျာ်တြဲမဂျိုၚ်တဴနွံပြာကတ်တေံတုဲ (ကျာ်တြဲဂှ် ဒးဒုၚ်ရန်တၟံ) ဗီုရုပ်စၞးကျာ်ဂမၠိုၚ်ကၠောန်ပတုပ်လဝ်ဗီုဒတဴ, ဗီုဂဇံ, ဗီုတိက်တၚ်တံဂှ် ဒှ်ဥဒ္ဒိဿစေတဳဖအိုတ် ဂိုၚ်သမ္တီလဝ်နကဵုစိုတ်ညိ။

ဥဒ္ဒိဿစေတဳတံဂှ်လေဝ် ကျာ်ထွာဲ ကျာ်ဒတဴ ဒက်မာန်ပုတ်ဂၠတ်သောန်လဝ်ကျာ်ထၜိုဟ်ဍာ်, ကျာ်ပဋိမာရုပ်, ကျာ်နိဗ္ဗာန်သတိက်, ကျာ်စေတဳ, ကျာ်ချူလဝ်နကဵုဍာ်ဂဥုဲဒှတံ၊ အတိုၚ်ခုတ်ခဴကဵုလဝ်ယၟုယၟာတံဂှ် ဒှ်ကျာ်ဥဒ္ဒိဿစေတဳဖအိုတ်ရ၊ ဗီုလဵုကော်ကော် ရုပ်ရဴပတုပ်ကဵုကျာ်သ္ပစၞးကျာ်တုဲ ကၠောန်ခၞံဗဒှ်လဝ် သွက်ဂွံသ္ပရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ပူဇဴသၞေံသၞဴဂှ် ဒှ်ဥဒ္ဒိဿစေတဳဖအိုတ်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ − ရုပ်စၞးကျာ်ဂမၠိုၚ်အိုတ်သီုဂှ် ဒှ်ဥဒ္ဒိဿစေတဳဖအိုတ်ပၠောပ်စိုတ်လျုၚ် ဖျုၚ်ဏာသဒ္ဓါဇေတ်ဇေတ်တုဲ ကေတ်ပရဲကဵုလေပ်အိုတ်ညိ။

ပရိဘောဂစေတဳ − အပေါတ်အရပ်အစပ်ကျာ်ဂှ် ဗွဲပါဠိ “ပရိဘောဂစေတဳ” မ္ဂးယၟုရ၊ မပ္တံကဵုလေံဒစုန် − ဇုက်ကာယဗန် − ခ္ဍိုဟ်ဍာ် − ၜုန် −ဗဗေၚ်ဒၞပ်က္ဍိုၚ်သပိုၚ်သ္ၚာ ပရိက္ခရာအိုတ်သီုကီု တၞံဇြဲဗောဓိ မဒှ်ဆုပလိုဟ်ကျာ်ဒလာဲကျာ်ကီု ဒၞာဲဝါဲဋ္ဌာပနာသၠိုၚ်လဝ်ဓာတ်ကျာ် ကြောတ်ထဝ်ကြောတ်သြန် စွံပ္တန်လဝ်ဓာတ်ကျာ်ကီု အရပ်အစပ်ကျာ်အိုတ်သီုဂှ် ပရိဘောဂစေတဳမ္ဂးယၟုရောၚ်၊ ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ − အပေါတ်အရပ်ပြဘိုက်ကျာ်အလုံအိုတ်သီုတံဂှ် ဒှ်ဒၟံၚ်ပရိဘောဂစေတဳတုဲ ပိုဲဂကူမည်ဗုဒ္ဓဘာသာဂမၠိုၚ် မဒးတသိုၚ်ကေတ်ကုသဵု ပ္ဍဲစေတဳဝွံ ထေက်ကကြိုက်ဗွဲမလောန်ရောၚ်။

ဗီုဂွံသ္ပအာရီုကဵုစေတဳပန်ဂကူ ကျာ်စေတဳ ကျာ်ပဋိမာရုပ် ကျာ်ဆုတၟံဍိုတ်ဂမၠိုၚ်ဒှ်တံ၊ နိဿဲဗလဲဗက်နဲကိုပ်ကၠာတေံတုဲ ကျာ်စေတဳဓာတ်ကျာ်မွဲမွဲသာ် ညံၚ်ဂွံကၠုၚ်တၟးပြာကတ်ပ္ဍဲမတ်ပ္ဍဲစိုတ်ဇကုမာန် ဂစာန်လွဳပရာအိုတ်ညိ၊ နကဵုအစဳရေၚ်လၟေၚ်ဂလာန်မဟီုကၠုၚ်တုဲဝွံ ညံၚ်ရဴကျာ်ဂမျိုၚ် သ္ဂောံကၠုၚ်တၟးပြာကတ် ဂွံညာတ်နကဵုမတ် နကဵုစိုတ်မာန်ဂှ် ဆိၚ်ဆခယျကေတ်ဒးကီုရ။

ကာလဂဗဆဵုညာတ်ဒးဗီုရုပ်စၞးကျာ် ဗဒါဲမုက္ခဝါကျာ်တံဂှ် ဟွံရောံဒည ဟၟဲကဵုဂါရဝမ္ၚဵုဍဵုဗလိုက်ဖျေံ ရှ်ေသှ်ေရဴဂဴလေဝ် သဒှ်ဟွံမာန် ဟွံဂံၚ်သ္ပရ၊ ဒလဵုဒလဵုခၞံၚ်ခၞံၚ် ဟွံဂံၚ်သ္ပရ၊ ပလီုကၠေံဂါရဝမ္ၚဵုတုဲ ဟွံဂံၚ်ဒၟံၚ်ဗဒါဲဂှ်ရ၊ သ္ပရှ်ေသှ်ေရဴဂဴ ဇဴကုသဵုကတဵုဒှ်ကၠုၚ် လျုၚ်ဇြုၚ်သ္ဍိုက်ကျာ်ဗွဲတၟေၚ်တၟဟ် ကတဵုဒှ်မာန်ရ၊ ဆဂးဂှ် ဥပမာပ္ဍဲလိုက်ဏံ ကၠာဟွံတီတၟေၚ်ဂုဏ်ပ္ဍဲပူဂဵုမမိက်ကဵုမွဲမွဲဏီဂှ် သ္ပဒၟံၚ်အရှ်ေအသှ်ေ ဆၜိုတ်ဗၞတ်ညိညကီုရ။

ဗွဲကြဴကာလကလေၚ်တီကေတ်တၟေၚ်ဂုဏ်ပူဂဵုဂှ်တုဲ ညံၚ်ရဴစိုတ်ကတဵုဒှ်တိုန် မိက်ဂွံရှ်ေသှ်ေသၞေံသၞဴ မိက်ဂွံလျုၚ်ဇြုၚ်သ္ဍိုက်လောန်ဗၞတ်ရ၊ မိက်ဂွံပတှ်ေဖျေံစိုတ်အိုတ်သံသယ မိက်ဂွံသ္ၠဇြဟတ်ထတ်ထတ်စောံစောံမာန်ဂှ်ကီု၊ တုပ်ဗီုပၟာသာ်လွာဂှ်ကီုရ ဂုဏ်အလုံဖအိုတ် ဆၜိုတ်နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲကျာ်တြဲဂှ် သွက်ဂွံပတှ်ေဖျေံစိုတ်သ္ပဇြဟတ် ဗဒါဲဒလာဲခိုဟ်ဆာဲဒးရး၊ ခိုဟ်လောန်နူပူဂဵုဂှ်ဂှ် လ္ၚီဆလက်ဆကိုတ်ဆဟွံဟွံကရ၊ ဂုဏ်တၟေၚ်တၟဟ်နွံဒၟံၚ်ပ္ဍဲကျာ်ဂှ် မၞိဟ်အပြောံသာမညလ္ပဟီုဏီရ၊ ဂုဏ်ကျာ်မွဲဇကုဂှ် ကျာ်မွဲဇကုပၠန် ၜိုန်ရဟီုထိုၚ်သးလုကဴပွိုၚ်မွဲကဝ်ကီုလေဝ် အိုတ်အာဟွံမာန် မၞုံဂုဏ်ဂၠိုၚ်ဂၠၚ်တဴဗွဲမလောန်ရောၚ်။

ဆဂှ်ဟွံသေၚ်ဏီ ညံၚ်ရဴဟီုဂးစ “စနူမၞိဟ်မွဲဒှ်မၞိဟ်ကၠံ”လေဝ် ဟီုဂးထိုၚ်သးအိုတ်ရ၊ နူမၞိဟ်မွဲဒှ်မၞိဟ်ကၠံလ္ၚီလက် ဆက်အာမၞိဟ်ကဵုမၞိဟ် ဒေဝတဴကဵုဒေဝတဴ အိန်ကဵုအန် ဗြီုကဵုဗြီု ဟီုဂးစဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ် စိုပ်လ္အိတ်အိုတ်ရ၊ ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ဂှ် ဂပ်ဝ်ထိုၚ်သးသ္ပအံသဝ်ဒၟံၚ်ဂြုဂြုဂြီုဂြီု သ္ပအာရီုအိုတ်ရ၊ ဆၜိုတ်သ္ဂောံမိၚ်ညးတယဟ်ဟီု လဖှ်ကြဵုဇာဗရုလလောၚ်ဒၟံၚ်ဂုဏ်ကျာ်ဒ္စိတ်ဂှ် ဗၞတ်ညာန်ဇကု စိုပ်ဆၜိုတ်ဂၠာံဇွိတ်ဒး၊ ယဝ်ရသ္ဂောံတီညိညသ္ဇိုၚ်သာမ္ဂး ဓဝ်သဒ္ဓါဇၞော်တိုန်ဗွဲမလောန်တုဲ သွက်ဂွံသ္ပအာရီုကဵုဂုဏ်ကျာ် သွက်ဂွံဖ္ဍေါတ်ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်ပ္ဍဲသ္ၚိဇကုဂှ် ဟွံသ္ဇိုၚ်စိုတ် − ဟွံဇြိုၚ်စိုတ်သက်သက်ရောၚ်။

ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ − ဗီုဂွံသ္ပအာရီုကဵုရုပ်ကျာ် လျးကျာ် ကျာ်စေတဳဒှ်တံ၊ ချူခၞံထ္ၜးကဵုတုဲ ဂနူဏံပၠန် သွက်မှာဇန်ဂကူရာမည ဂွံသ္ပတိုၚ်ခဳ ဂွံစဳကၠး ဒးသၞောတ် ဂွံဖ္ဍေါတ်ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ် ဂါထာလ္ၚောဝ်ကျာ်ဟွံက္ဍန်ဟွံတြး ညံၚ်ဂွံဖ္ဍေါဝ်ဒးကၠးကၠးတၟးတၟးပ္ဍဲစိုတ် ဂွံတိုန်ပါၚ်လောဲသွာ အခါလဵုဟွံဟီု အကြီုဂုဏ်ကျာ်ကဵုအရထ အဓိပ္ပါယ်ချူဆာဲလဝ် ချူဇန်လဝ်ဂတဏံ ပတိုန်လဝ်ပါၚ်တိုက်တုဲ သြဝ်စၟတ်သမ္တီမၠာ်သ္ၚဳမွဲအိုတ်ညိ။

​

​

၁ ။ ပါဠိထရအပဒါန်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂ ။ ပါဠိဝိနယ်မဟာဝါ− မှာဝဝ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၃ ။ ပါဠိအၚ်္ဂုတ္တရနိကာယ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။ (မပ္တံဨက)

၄ ။ ပြကိုဟ်အနာဂတဝၚ် ။

၅ ။ ပါဠိမူလပဏ္ဏာသကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၆ ။ ပါဠိသဳလက္ခန်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၇ ။ ပါဠိသုတ္တနိပါတ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၈ ။ ပါဠိဝိသုဒ္ဓိမဂ်ကၞပ်မွဲကဵုကၞပ်ၜါ ။

၉ ။ ပါဠိဇာတ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၀ ။ ပါဠိအဋ္ဌကထာအဋ္ဌသာလိနဳ ။

၁၁ ။ ပါဠိဝိနယ်ပရိဝါ − ပြဝးကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၂ ။ ပါဠိမဇ္ဇျိမပဏ္ဏာသကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၃ ။ ပါဠိသုတ်မဟာဝါ− မှာဝဝ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၄ ။ ပြကိုဟ်သမန္တစက္ခုဒဳပနဳ ။

၁၅ ။ ပါဠိသုတ်ပါထေယျကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၆ ။ ပါဠိဓမ္မပဒကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၇ ။ ပါဠိသံယုတ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၁၈ ။ ပါဠိအဋ္ဌကထာသမ္မောဟဝိနောဒနဳ ။

၁၉ ။ ပါဠိပေတဝတ္ထုကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂၀ ။ ပါဠိဝိနယ်ပါရာဇိကဏ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂၁ ။ ပါဠိခုဒ္ဒကပါဋ္ဌကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂၂ ။ ပါဠိမူလဋဳကာ။ (အ္စာသၠပတ်မည်)

၂၃ ။ ပါဠိဝိနယ်မဟာဝါ− မှာဝပ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၃၄ ။ ပါဠိဥပရိပဏ္ဏာသကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂၅ ။ ပါဠိပဋိသမ္ဘိဒါမဂ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂၆ ။ ဋဳကာဝိမတိ ။

၂၇ ။ ပါဠိဗုဒ္ဓဝၚ်ကဵုအဋ္ဌကထာ ။

၂၈ ။ ဋဳကာသုတ်သဳလက္ခန်တၟိ ။

၂၉ ။ ပိနယပိဋက, သုတ္တန္တပိဋက, အဘိဓမ္မပိဋက ။

၃၀ ။ ရာဇာဝၚ်မည်မၠိုၚ် 

​

 

.ကျာ်တြဲမစိုန်ဒှ်တဴသ္ဍဴညးပိဘုံ ဥဏ္ဏလုံညးလိုက်ပိ ကလိဂွံသဗ္ဗညုတညာဏ်ဂှ် ဒးပ္တံတဵုလွဳကၠုၚ်ပါရမဳစျ် ပါရမဳပိစှော် စရိုတ်ပိသၠးပွးဇၞော် မသုန် နူဘဝတၞံဟွံမွဲကဵုတံသံသာခရာဂၠိုၚ်သ္ၚောဲတေံရ၊ ကာလအာစိုပ်ဘဝဣသိသုမေဓဂှ် ပါရမဳကြံၚ်ဍုဟ်ကေတ်နိဗ္ဗာန်လၟုဟ် ဂွံမာန်ဆာန်သတ္တံ တၞီဗၠိုက်ဒၟံၚ်ပ္ဍဲသံသာ ထောံကၠေံနိဗ္ဗာန် စိုပ်တဲဂှ်တုဲ နူဘဝဂှ် စဵုကဵုစိုပ်ဘဝသၟိၚ်ဝေသန္တဝ် ဟွံဂပ်ဝ်ကၠေံကုသဵုသက်သက်ရ၊ နူဘဝဂှ် စုတိအာတုဲ ကတဵုဒှ်ပ္ဍဲသွဝ်တုသိတာပူ ဒှ်သၟိၚ်ဒေဝတဴ မၞုံယၟု “သေတကေတု” စသိုၚ်ဇူဒီုပ္ဍဲဍုၚ်သွဝ်ဗွဲမလံရောၚ်။

နူဘဝဒေဝတဴဂှ် စုတိစှ်ကၠုၚ်စိုပ်ဍုက်မၞိဟ် (ဍုၚ်ကပိလဝှ်) ကပ္ပိလဝှ်၊ တန်ပဋိသန္ဓိပ္ဍဲဂဝ်ဂၞဴမိ “မာယာဒေဝဳ” ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် တြဴစှော်ထပှ်(၆၇)သၞာံ၊ ပယာံဂိတုဒဂိုန်ပေၚ် တ္ၚဲဗြဴဗ္တိ အခိၚ်ဗ္တံ သဂါတ္ၚဲရောၚ်၊ နူဂိတုမတန်ဂဝ်ဂၞဴဂှ် ပေၚ်အာစှ်ဂိတုတုဲ ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် တြဴစှော်ဒစာံ(၆၈)သၞာံ၊ ပယာံဂိတုပသာ်ပေၚ် တ္ၚဲသိုက် အခိၚ်နူဂယး ဒ္စိတ်နာဍဳဂှ် သၠးဂဝ်ဂၞဴမိ ပ္ဍဲဥဒျာန်အံၚ်ရေၚ် အကြာဍုၚ်ဒေဝဒဟကဵုဍုၚ်ကပ်ပိလဝှ်ရ၊ နူဘဝမဒုၚ်စသိုၚ်တသိုက်လောကအဇၞော်ပြဲလှဲလးဂှ် လုကဴပွိုၚ်စှ်ပိသၞာံ ဒုၚ်စသိုၚ်တုဲ ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် ဒ္စိတ်စှော်ထပှ်(၉၇)သၞာံ၊ ဂွံအာယုက်ၜါစှော်ဒ္စိတ်(၂၉)သၞာံ၊ ပယာံဂိတုဒ္ဂိုန်ပေၚ်တ္ၚဲစန်အခိၚ်ဗ္တံသ္ဂါတ္ၚဲဂှ် ဒဴတိတ်ဂြိုပ်ရောၚ်။

ဒဴတိတ်ဂြိုပ်သ္ပခၟဳ လွဳပရာဓဝ် သွက်ဂွံဝးပကဝ်ကၠေံသတြုသၞဝဲကိလေသ ဒးသ္ပဒုက္ကရစရိယာ (ဒုက္ကရစရိယတ်) လုကဴပွိၚ်တြဴသၞာံတုဲ ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ် ကၠံပိ(၁၀၃)သၞာံ၊ ဂွံအာယုက်ပိဣသုန်(၃၅)သၞာံ၊ ပယာံဂိတုပသာ်ၚပေၚ် တ္ၚဲဗုဒ္ဓဝါ အခိၚ်ဂယး အရှိုဏ်တိုန်ဂှ် အာစိုပ်ဒဒှ်ကျာ်မပြဲ ဟၟဲကဵုညးပ္တေါံၜတ်ရ၊ အာစိုပ်ဒဒှ်ကျာ် ပလီုပလာ်ကၠေံမာမသုန် ဂွံဒုၚ်ယၟုဇိနကလိဂွံသဗ္ဗညုတညာဏ်တုဲ ဂြၚ်တီကေတ်ဓဝ်အလုံ “ဓမ္မက္ခန်ဒ္စါံစှော်ပန်လ္ၚီ” ဒ္စါံလက်ကဵုပန်လ္ၚီ ဗွဲပိဋကတ်ပိဂှ် ဝိနယ်သုတ်အဘိဓရ်မ္ဂးယၟုရောၚ်။

နာဲညးသဗ္ဗညု ဂွံဒုၚ်ယၟုဗုဒ္ဓကတဵုဒှ်ကျာ် ကလိဂွံဗၞတ်ၜါဂိတု ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ်ကၠိပိ(၁၀၃)သၞာံ၊ ဂိတုဒ္ဂိုန်ပေၚ် တ္ၚဲသ္ၚိသဝ် အခိၚ်သၟဝ်တ္ၚဲဂှ် ကျာ်တြဲနာဲသာက္ညအာတွံဓဝ်ဓမ္မစက်ကုခၟဳဣသိပဥ္စဝဝ်မသုန်ဇကုမၞုံတံ “ကောဏ္ဍည” ပ္ဍဲဂြိုပ်မိဂဒါဝိုန် မဒှ်ဒတိုန်ဒစှ်ေခၟဳတၠအရှန်ကျာ်ပစ္စေကဗုဒ်တံဂှ်ရ၊ ကျာ်တြဲနာဲညးပိဘုံ ဥဏ္ဏလုံညးလိုက်ပိ ကလိဂွံသဗ္ဗညုတညာဏ်ဂှ် ဒးနနုက်ဗပေၚ်ကၠုၚ်ပါရမဳနူဘဝဣသိသုမေဓတေံ စဵုကဵုစိုပ်ဘဝဒဒှ်ကျာ်ဝွံ လုကဴပွိုၚ်ပန်အသၚ်ဃဲကဵုပရဲမွဲလက်ကဝ်ရောၚ်။

ပါရမဳဍိုက်ပေၚ်အာစိုပ်ဒဒှ်ကျာ် တွံဓဝ်ဟံၚ်ပြာ်သတ်ဟွံတီဗၞတ်တွဵု ဇိုန်ကဵုတသိုက်မၞိဟ်ဒေဝတဴနိဗ္ဗာန် ဂစာန်လွဳသွက်ညးတၞဟ်သက်သက်ဂှ် လုကဴပွိုၚ်ပန်ဣသုန်(၄၅)ဝှ် ဂွံအာယုက်ဒ္စါံစှော်(၈၀)သၞာံတုဲ ပ္ဍဲမဟာသက္ကရာဇ်ကၠံပန်စှော်ဒ္စါံ(၁၄၈) ဂိတုပသာ်ပေၚ် တ္ၚဲအၚါ ပယာံအရှိုဏ်တိုန်ဗၟံက်ဗု ဇြုၚ်ဂွုကေဝ်သ္အး အခိၚ်တၟးဒၟံၚ်ညိညိဂှ် ဟိုတ်တိတ်ဗၠးနူဘယ်သၟိၚ်ဂစိုတ်ဟွံမာန် ရာန်သတိုတ်တဝ်စၞေဟ်ကၠေံသၟိၚ်မာရဏဟွံဂွံစိ၊ ကျာ်တြဲနာဲသာ မဒှ်အ္စာမၞိဟ်ဒေဝတဴ မဒးက္ညစဴဂၠံၚ်ဍာန် သ္ပကၠေံခန္ဓပရိနိဗ္ဗာန် ပ္ဍဲဍုၚ် “ကုသိနာရာံ” ပ္ဍဲပယာံကာလဂှ်ရောၚ်။

အလုံသတ်လိုက်ပိ ကလိလောန်ကၠေံဓဝ်ဂစိုတ်ဟွံမာန်မွဲတုဲ ၜိုန်ရကျာ်ဂမျိုၚ်ပြဲအိုတ်ကၞောတ် ဂွံၜေါတ်ကေတ်အလာံအၚ်ဇၞးမာပန်ဂကူတုြအာကီုလေဝ် မာ, မရနုက်ကဵုမသုန်မတွံဂး “ပစ္စုမာ”မာမွဲဂှ် ဒးဖျေံလွဟ်ဒုၚ်ကယျ, ဂတနူဝွံ− ဟွံဒးလုပ်ပေါဲဗတိုက်အခိုက်ဒးဗဂဆဵုဗဵုပေါဲသသာမပ္တံ− ဇာတိဇရာဗျာဓိမရဏသောကပရိဒေဝ− ဆညိညဓဝ်ဟွံမွဲတုြ ဖအိုတ်ကၠေံခန္ဓရုပ်နာံ ဂါံကၠောံဍုၚ်ဇၞော်နိဗ္ဗာန် ဗွဲမၜိုဟ်သတိုတ်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− တၠဳမၞုံကုပိုည်ကျာ်တြဲပိုဲ တုပ်တဴညံၚ်ရဴတံၚ်တဲစၠောဴစာသတ္တံ ကဵုစိုပ်နိဗ္ဗာန်လေဝ် ရိုဟ်လၟိဟ်ဟွံမာန် ဟွံမွဲကဵုလၟိဟ်ဂၞန်တုဲ မၞိဟ်သှ်ေၜက်ဒၟံၚ်ညံၚ်ရဴပိုဲလၟုဟ်ဝွံ အတိုၚ်ဒၠောံဗ္တောန်ကျာ်လုကဴ ၄၅−ဝှ် တွံစွံပတန်လဝ်ဓရ်ခိုဟ်ခိုဟ်ပြဲပြဲဂှ် ယဝ်ရဒ္ဂေတ်ဗက်ဍာံဍာံမ္ဂး အခိၚ်ကလိဂွံမဂ်ဖိုလ်နိဗ္ဗာန်နွံမဏီရ။

သွက်တဏှာဂွံပၠိုတ်ဂွံပိုတ်သကုတ်အာ ကရိုက်ညးကဵုညးဂှ်လေဝ် ဓဝ်တၟေၚ်တၟဟ်ဒုၚ်လျိုၚ်မာန်မဏီရ၊ ဓဝ်ဂှ်ဒုၚ်လျိုၚ်ကွေံရ၊ ဇကုဟွံကၠောန်ဟွံကေတ်ဟွံဒ္ဂေတ်မ္ဂး ညးတၞဟ်အဲတၞဟ် မူသာ်ဟွံဒှ်ဂှ်လေဝ် ဗ္စာရဏာကဵုစိုပ်အိုတ်ညိ၊ ဓရ်ခိုဟ်ဓရ်ပြဲ မဒှ်သ္ကံတဲဗုဒ္ဓဘာသာပိုဲကီု အစဳရေၚ်လၟေၚ်ကတဵုဒှ်ကျာ်ကီု၊ အလုံမွဲပြကိုဟ်ချူဇန်ထ္ၜးပျးလဝ်ကီု၊ ပါဲနူပြကိုဟ်ဝွံကီု လိက်ပတ်ဆေၚ်ဆက်ကဵုဂကူဗုဒ္ဓဘာသာ မၞုံကဵုရှ်တၟေၚ်တၟဟ်ဂှ် ညံၚ်ဂွံတီစှ်ေစိုတ်အိုတ်သၠေဟ်ပၟာ ဒးဗှ်မၠာ်သ္ၚဳဂၠိုၚ်ဂၠိုၚ်ကဵုဝါတုဲ ပါ်ပါဲခိုဟ်ပရေံ ဒးလေပ်ရောၚ်။

ပူဂဵုပတှ်ေစှ်ေစိုတ်ကဵုတဝှ်ဍောၚ်ဓဝ်တၠဳမၞုံကုပိုည်ကျာ်တြဲကီု၊ ပူဂဵုပတှ်ေပိုည်အာနူဘဴဣဒ္ဓိဒယှ်ကြဳဇှ်ဂုဏ်ကျာ်ဂုဏ်ဓဝ်ဂုဏ်သၚ် မဇၞော်လောန်က္ဍၚ်သန်ကီု၊ ပူဂဵုတံဂှ် ဒှ်ပူဂဵုညးမလုပ်ဗော်ဗုဒ္ဓဘာသာဇေတ်ဇေတ်တုဲ ကွေတ်ဂတးအာဟွံလောဲသွာရောၚ်ဂှ် ထေက်ကဵုဂိုၚ်သမ္တီခိုဟ်ကွေံရ၊ ဆဂးဂှ် “ဟွံတီဒှ်ဂမ္တဴ − တီအီစဴ” ဟီုဂးစဂှ် အရာဆေၚ်ဆက်ကဵုကွေတ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ချူဇန်ပြုပြေၚ်စဳရေၚ်လဝ်ပ္ဍဲပြကိုဟ်ဝွံ ကဵုတီဟေၚ် သၟိက်မိက်ဂွံဟီုရ၊ ညးမဗှ်ရံၚ်လိက်ပြကိုဟ်ဝွံ တီစရုံဂပ်ဗတပ်စိုတ်ဒးကီုရောၚ် − မဒးထေၚ်ကေတ်ရ၊ အနက်ဂှ်လေဝ် ဒ္ဂေတ်ဗက်အတိုၚ်ဒၠောံဗ္တောန်စေဝ်ပၞောန်ကျာ် မချူထ္ၜးလဝ်ပ္ဍဲပြကိုဟ်ဝွံမာန်ဟေၚ်မှ တိုၚ်ကဴဇကုမဂန်တၟံလဝ် ဂွံဝးပကဝ်ၜှ်ကလှ်မာန်ရောၚ်။

တာလျိုၚ်ညးမလုပ်ဗော်ဗုဒ္ဓဘာသာတံဂှ် ပွမဒးဒ္ဂေတ်ဗက်ပၟိက်ကျာ်ဟေၚ်မဒှ်ရ၊ အတိုၚ်ကျာ်တွံကျာ်ကဵုလဝ်ဂၠံၚ်တြဴနဲကဲဂှ် မဒးဒ္ဂေတ်ဗက်မာန်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− “ယွံဂကူရာမညညးမလုပ်ဗော်ဗုဒ္ဓဘာသာတံညးဂမၠိၚ် ........... ကျာ်တြဲပိုဲဂပ်ဝ်ရှ်ေသှ်ေဖျေံက္ဍိုပ်ရဴဂဴပူဇဴသၞေံသၞဴဂှ် (ကျာ်ပိုဲမ္ဂးဂှ်) ကာလဇကုဇကုစိုပ်ကိစ္စဇၞော် မံက်ဂတဝ်တိုန်ဟေၚ် ဒှ်ကျာ်ဒုၚ်လျိုၚ်ဟံၚ်ဂိုၚ်ပြာ်သတ္တံ အလဵုညးဟွံသေၚ် ၊ လဵုညးဟွံသေၚ်၊ လဵုမာဲဟံၚ်ပြာ်ပိုဲသတ္တံဟွံသေၚ်”ရ။

အဲကျာ်ပြာ်ဟံၚ်ရီုဗၚ်ရောၚ်ဂှ်လေဝ် ဟွံဒုၚ်လျိုၚ်၊ ဒှ်ကျာ်ဒုၚ်ပါၚ်လာၚ်ကံဟွံသေၚ်၊ ဗွဲစၟတ်တုန်−−− ဒှ်ကျာ်စၞောန်ထ္ၜးဂၠံၚ်ဍာန် သဗာန်တပ်တး− ဒှ်ကျာ်စၞောန်ထ္ၜးဂၠံၚ်တြဴခိုဟ်ခိုဟ်ပြဲပြဲ တပ်တပ်တးတး မိက်ကဵုဗၠးၜးတိတ်နူဒဒိုက်ဝဋ်သံသာတုဲ ဒှ်ကျာ်လပံက်ကဵုမတ်ထ္ၜးကဵုကွေတ်သွက်ဂွံဒ္ဂေတ်ေက်ဓမ္မဝတ်ဍာံ၁ာံပြပြ အလဵုအလဵုဇကု နူဇမ္ၚောဲ ဗွဲမပြဟ်ပြေဟ်တေံရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− ဒဒှ်ရကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာပိုဲ စၞောန်ထ္ၜးလဝ်ဂၠံၚ်တြဴထဴပလလပါ်ခိုဟ်ဂှ် ဒၞာဲထေက်ကဵုဂွံဇြဟတ် ပ္တေဟ်လောဲဂှ်ဟေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ပ္တိတ်သက်သဳဇာတ်မွဲဇာတ်တုဲ စၞောန်ထ္ၜးကဵုညိညဇြိုၚ်သာရောၚ်။ ။

သမုဒ္ဒဝါဏိဇဇာတ်နိပါတ်ဒွါဒသက

ကိုပ်ကၠာတေံ ညးၜါဂှ် သ္ပဇၞော်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ရဲသၟာဗၞိက်မၞိဟ်လ္ၚီဂမၠိုၚ်တုဲ ညးၜါဂှ် ပါ်ပရံကေတ်ကောန်ရဲညးမွဲမွဲ(မသုန်ကၠံမသုန်)ရ၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဇၞော်သၟာဗၞိက်ဂှ်ဂွံမၞိဟ်မွဲမွဲလပါ်မသုန်ကၠံသသုန်ကၠံတုြ ရဲညးအုပ်ဓုပ်မၚ်မွဲလဝ်ရ၊ ကာလတိတ်သွံရာန်စဗၞိက်ဂၠုၚ်က္ၜၚ်ဂှ် အာစိုပ်တ္ကံသၟတ်မွဲ အဒေါဝ်မှာသၟိတ်ဂှ်တုဲ ဟိုတ်နူလဟိၚ်ကဵုစိုတ်မာန်ဂှ်ရ− တန်တံဒၟံၚ်အာပ္ဍဲတ္ကံသၟတ်ဂှ် ဗွဲမလံကၠုၚ်တုဲ ဟိုတ်နူဒၟံၚ်ပပ်ပဳဟွံသ္အးဇ္ၚးသၟူပသကၠိခ္ဍက်သၠိုက်သၠုဲအုဲအေၚ်လောန်စိ၊ ဒေဝတဴပၟၚ်တ္ကံဂမၠိုၚ် ကတဵုဒှ်ပၞောတ်ဒေါသ ထေဲထုတ်ဇၞော်ကဵုဇြဟတ်အိုတ်ရ။

မၞိဟ်ဒၟံၚ်ပပ်ပပ် အာစိုတ်သ္ၚိဝစ်(သ္ၚိဝတ်) ပဿဴတြဴဇၞော်တြဴသၟတ်ဆဆဵုတံဂှ် ဒေဝတဴဂမၠိုၚ် က္ဍုဟ်မၠေံလောန်သန်၊ ကာလဂှ် ဒေဝတဴတံ ကောန်ပကောံသ္ပသွိုဟ်သဘၚ်သအကၠဳကောံဓရီုချပ်ဂၞန်ကေုာံရေၚ်သ္ကံတုဲ သွက်ဂွံကြဴကြာတ်အလုံမွဲတ္ကံဂှ် ပၠောပ်ဍာ်ၜဳပတိုန်နၚ်ဍာ်မှာသၟိတ် ကဵုဓလီုပ္ဍိုက်ဗလိုက်ကၠေံတ္ကံဂှ်ရ၊ တ္ကံဂှ် ညံၚ်ဂွံသ္အးဇ္ၚးလေဝ် ဒးကြဴကြာတ်ထောံအလုံမွဲတ္ကံရ၊ ကြဴကြာတ်သ္အးဇ္ၚးကၠေံအလုံမွဲတ္ၚံတုဲ သွက်ဂွံဖဳထောံမၞိဟ်ပပ်ပ်ဂှ်လေဝ် ဖျေံသၞောဝ်သ္ဂုတ်သွာတ် တုပ်စိုတ်ဖအိုတ်ရောၚ်။

•  

• “ဟိုတ်နူဒၟံၚ်ပပ် ကသပ်ဒေဝတဴ၊ ကြဴကြာန်ထောံတ္ကံ၊ မၞိဟ်ဏံဖဳထောံ၊ စွံလဝ်အုဲအေၚ်၊ ဟွံတၟေၚ်လးလး၊ ဟီုဂးတုပ်စိုတ်၊ သမ္တီအိုတ်၊ ချိုတ်ဂုန်ဒၟံၚ်ပပ်ရောၚ်”

• အတိုၚ်ဒေဝတဴတံ ဖျေံသၞောဝ်သ္ဂုတ်သွာတ် သွက်ဂွံကြဴကြာတ်တ္ကံ သွက်ဂွံဖဳဗလိုက်ထောံမၞိဟ်ပပ်ပပ်တံဂှ် မၚ်မံၚ်အခိၚ်သာမယအိုတ်ရ၊ ဗွဲကြဴ ကောန်ဒေဝတဴမၚ်မွဲဓဝ်မွဲဂှ် ကၠုၚ်ထ္ၜးဇကုလပါ်ဒိုဟ်သၟဝ်ကျာ ဂၠံၚ်ဍာန်အာကာသဂှ်တုဲ ဂလာန်ကဵုသတိဗြဴသာ်ဝွံ− ဟီုဂးတိုန်ရ၊ “ယွံမၞးတံ −− ဂတနူဏံဗၞတ်ၜိုတ်စှ်သုန်တ္ၚဲ (လလံစှ်သုန်တ္ၚဲ)မ္ဂး ဍာ်ၜဳမှာသၟိတ်တိုန်ကၠုၚ်ဓလီုပ္ဍိုက်တ္ကံတၞီဗၠိုက်အာတုဲ မဒးဟဳဍာ်ဒဳလပိုက်ဗၠိုက်စှ်ေအိုတ်ရောၚ်၊ ဒုၚ်ဂဝိၚ် ဂွိၚ်စွံလဝ်နူပြဟ်ပြဟ်ဏံတုြ ပလေဝ်ပလေတ်စွံလဝ်ဂၠုၚ်ဒတုဲညိ”ဂးတုဲ ပ္ဍဲမကၠေံဗဒန်အာဂှ် မၞိဟ်ဂမၠိုၚ်လေဝ် သှ်ေၜက်ကလၚ်ဂလနာ်ထုဲကြာန်ၚုၚ်ၚဇြဟောံဒၟံၚ်အိုတ်ရောၚ်။

• 
  ဗွဲကြဴကောန်ဒေဝတဴအယုတ်အဓမ္မမွဲဂှ် ကၠုၚ်ထ္ၜးဇကုလပါ်ဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာ ဂၠံၚ်ဍာန်အာကာသဂှ်တုဲ ဂလာန်ပၠံပၠဳအရေဝ်ပလီုပလာ်မြဴသာ်တွံ ဟီုဂးတိုန်ကီုရ၊ “ အရေဝ်ဒေဝတဴဟီုဂးလဝ်ကၠၚ်ဏံဂှ် ဟွံဒှ်, ညိဓဝ်ဟွံဍာံ, ဟွံသေၚ်လးလးရ၊ ဗှ်ေတံလ္ပပ္တေဟ်ညိ၊ ဗှ်ေတံအတိုၚ်မံၚ်ကၠုၚ်မိပ်မိပ်ဇြိပ်ဇြိပ်ကၠာတေံဂှ် မံၚ်အိုတ်ညိ၊ မူသာ်လ္ပဒှ်ဂဝိၚ်လ္ပဂွိၚ်ဂွါဲညိ” ဂးတုဲ ပ္ဍဲမကၠေံဗဒန်အာဂှ် ပၞောဝ်ကဵုက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ညးဇၞော်ၜါ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မွဲဂှ် ဟီုဂးချပ်တိုန်သာ်ဝွံရ။

• 
  “ဒေဝတဴကိုပ်ကၠာဂှ် သၟးသၟးရ၊ ခိုဟ်ဆအရေဝ်သၟးရ၊ သက်သက်ကၠုၚ်ဘပလပိုဲတုဲ မဟီုရောၚ်၊ ကဵုပိုဲဒှ်ဗဟေက် ဖေက်လကိုတ်တ္ၚဵုတရောၚ်၊ ဗှ်ေတံအတိုၚ်မံၚ်ကၠုၚ်ဗီုကၠာတေံဂှ် မံၚ်မိပ်မိပ်ဇြိပ်ဇြိပ်အိုတ်ညိ”ဂးတုဲ မၞိဟ်ပ္တေဟ်ဂလာန်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ဝွံ မုကိစ္စကေၚ်ကာလဵုမွဲ ဟွံသ္ပဇၞော် ဟွံကၠောန်ဟွံရေၚ်တၠုၚ်ဒုၚ်ဒဒိုက်တုဲ ဒၟံၚ်အာအတိုၚ်ပကတိ ၜိုဟ်ၜိုဟ်သိုဟ်သိုဟ်သီုကွးဗွက်မသုန်ကၠံဂှ်ရောၚ်၊ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မွဲဂှ်တုန်− ဗီုဟီုဗ္ကန်ဖျုန်ကဵုကွးဗွက်ကောန်ရဲဂမၠိုၚ်ဂှ် မြဴသာ်ဝွံရောၚ်၊ “ယွံမၞးကောဒေတံညးဂမၠိုၚ် ........ ဂၠုၚ်တသုဂမၠိုၚ် ဂၠာဲဂိုၚ်စွံလဝ်ဒတုဲစိုအ်၊ ဂလာန်ကောန်ဒေဝတဴဒုတိယမဟီုဂှ် ဍာံပြကီုလေဝ် ဟိုတ်နူပိုဲဂၠာဲပကောံလဝ်ဂၠုၚ်တသုတုဲဂှ်ရ− သွက်ဒးဇြိုၚ်စိုတ်ဟွံမွဲ၊ ကာလနွံပၟိက်မ္ဂး− ဒှ်သွက်ပိုဲဂွံစကာရပ်စပ်ရောၚ်၊ ဂလာန်ဒေဝတဴပဋ္ဌမကိုပ်ကၠာမဟီုဂှ် ယဝ်ရဍာံပြပၠန်မ္ဂး သ္ဂောံဒှ်သွက်တိတ်အာနကဵုဂၠုၚ်တသုပိုဲမပလေဝ်ပလေတ်လဝ်ဒတုဲဂှ်ရ” ဂးတုဲ ဟီုဒၠောံဗ္တောန်စၞောန်ထ္ၜးကဵုသတိကောန်ကွးကောန်ရဲဇကုအိုတ်ရောၚ်။

• 
  ဟီုဂးအတိုၚ်လ္တူတေံတုဲ ပ္ဍဲအခိၚ်ဂိတုပေၚ်ဂှ် ဍာ်တိုန်ကၠုၚ်ဇၞော်ဂၠိုၚ်တိုန်ကၠုၚ်နူရိုဟ်ရိုဟ်ဝါကၠာကၠာတေံတုဲ မၞိဟ်မသုန်ကၠံပတေဟ်ဂလာန်ဒေဝတဴ“ဓမ္မ” ဒေဝတဴပြဲပြဲဂှ် တိုန်ဍိုက်ကေတ်ဂၠုၚ်ဇကုဇကုမပလေဝ်ပြေၚ်လဝ်နူဇမ္ၚောဲတေံဂှ်ရောၚ်၊ ဃောဍာ်ဒဳမတိုန်ကၠုၚ်မွဲဒမြိပ် မဂြိပ်လပိုက်ဗလိုက်ဖျေံတ္ကံသၟတ်ဂှ် မှတ်တိတ်အာဒုန်တိတ်အာ လပါ်ဗၠးၜးတေံအိုတ်တုဲ က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်မွဲသ္အာၚ် ကေုာံ ကောန်ရဲမသုန်ကၠံ ညးမပ္တေဟ်ဂလာန်ကောန်ဒေဝတဴ“အဓမ္မ” ဒေဝတဴအယုတ်ဂှ်တုန်− ပ္ဍဲဍာ်မတိုန်ကၠုၚ်ဂၠိုၚ်ဂှ် “ညးရံၚ်အဲအဲရံၚ်ညး မုက်ဗၠးမတ်ဒက သက်ပဟွံမွဲ သ္ၚောဲနူဗဒဗဒါဲတုဲ” ဟဳဗၠိုက်စှ်ေပ္ဍဲဍာ်ၜဳမှာသၟိတ်အိုတ် စိုပ်ဘဲဂစိုတ်ဗွဲစၟတ်ရောၚ်။

• 
  တၚ်စၟတ်။ −−−−−။ ပ္ဍဲသုတ်ဇာတ်ဝွံ အ္စဝဍ္ဎကဳတၠပညာမဒှ်က္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကွးမသုန်ကၠံ ဗၠးအာဘယ်ဂစိုတ်ဂှ် စဴဒှ်ကျာ်တြဲပိုဲတုဲ အ္စာဝဍ္ဎကဳသမၠီု မဒှ်သက္ဍိုပ်သ္ကိုပ်ကွးမသုန်ကၠံ ဒးဘယ်ဂစိုတ်ဗၠိုက်ဍာ်အိုတ်ဂှ် စဴဒှ်ဒေဝဒတ်ရောၚ်၊ ဒေဝတဴဓမ္မကၠုၚ်ထ္ၜးဇကု လပါ်ဒိုဟ်သၟတ်ကျာကၠာတေံဂှ် လၟုဟ်စဴဒှ်မှာထေရ်သာရိပိုတ်ကွးကျာ်တုဲ ဒေဝတဴအဓမ္မကၠုၚ်ထ္ၜးဇကုလပါ်ဒိုဟ်သၠုၚ်ကျာကၠာတေံဂှ် လၟုဟ်စဴဒှ်ကွးဒေဝဒတ်မၞုံယၟု “ကောကာလိက”ရောၚ်။

• 
  ပ္ဍဲသုတ်ဇာတ်ဝွံ ဟိုတ်နူကောန်ဒေဝတဴ မၚ်မွဲဓဝ်စၞောန်ထ္ၜးကဵုဂၠံၚ်တြဴဍာံစၟတ်ဂှ်ရ− ဂလိုၚ်လဵုကလိဂွံအခေါၚ်တသိုက်ရော, ချပ်ရံၚ်ကဵုအိုတ်ညိ၊ ဟိုတ်နူကောန်ဒေဝတဴအယုတ်အဓမ္မစၞောန်ထ္ၜးကဵုဂၠံၚ်တြဴဗၠေတ်ဗၠး ဟွံဒးကဵုဓဝ်ဂှ်ရ− ဂလိုၚ်လဵုအာစိုပ်လလေၚ်ရော, ဒးဘယ်ဂစိုတ် ဒးအိုတ်လမျီုအကြာၜဳမှာသၟိတ်ဂှ် စွံတဲလတူကၞေၚ် ကလေၚ်ချပ်ရံၚ်အိုတ်ညိ၊ ကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ကဵုကွးကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာ တၠပညာပြဲပြဲတံဂှ် ကဵုဒၠောံဗ္တောန်စၞောန်ထ္ၜးဂၠံၚ်တြဴဍာံဍာံပြပြရောၚ်ဂှ် မံက်ထေၚ်လဵုဒၟံၚ်ရ၊ ပြာကတ်ဒၟံၚ်ကွေံကွေံရ။

• 
  ကျာ်ဘာသာညးတၞဟ်ဂှ် ရီုဗၚ်ဟံၚ်ပြာ်ကဵုရောၚ်ဂှ် ဒုၚ်လဝ်တာလျိုၚ်ကေတ်လဝ်သဇိုၚ်ကောန်ကွးဇကုတုဲ ယဝ်ရရီုဗၚ်ကဵုဗွဲစၟတ်ဍာံပြမ္ဂး ဒုၚ်ဒဝ်စဂွံဒၟံၚ်ဏီရ၊ ခိုဟ်ဒၟံၚ်ကီုရ၊ ကာလစိုပ်ကိစ္စဇၞော် ဒှ်ဒဒိုက်တၟာဣဠေဟ်မှ ရီုဗၚ်ဟွံမာန်မ္ဂး အတိုၚ်လဟီုဟွံဒှ်တုဲ ဝါတ်ဂါတ်အလုံကွးဖအိုတ်ရောၚ်၊ ကျာ်တြဲပိုဲ ကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာပိုဲဂှ်တုန်− ရီုဗၚ်ကဵုရောၚ်ဂှ် ဟွံဒုၚ်လျိုၚ်ဟွံဒုၚ်ပါၚ်လာၚ်ကံမွဲလှ်ေဏီရ၊ အတိုၚ်တဝှ်ဓရ်မပြဲဂှ် ယဝ်ရဒ္ဂေတ်ဗက်အလဵုဇကုမ္ဂး ကလိဂွံဂုဏ်ဖဵုဂလိုၚ်ဂှ် ဂလိုၚ်ဝွံတုဲ ပွမစၞောန်ထ္ၜးလဝ္ဂုန်ဖဵုကလိဂွံမာန် အဆံၚ်ကဵုအဆံၚ်ရောၚ်။

• 
  လၟေၚ်ဂၠံၚ်တြဴဝါဒကျာ်ပိုဲမ္ဂးဂှ် ညးဒ္ဂေတ်ခိုဟ်ဂွံခိုဟ်တုဲ ညးဒ္ဂေတ်ပရေံဂွံပရေံရ၊ ညးဒ္ဂေတ်ဗၠေတ်ဂေတ်စှ်ေအာအပါဲပန်ရ၊ လၟေၚ်ဂၠံၚ်တြဴသွက်ဂွံဂွံတသိုက်မၞိဟ် တသိုက်ဒေဝတဴ တသိုက်နိဗ္ဗာန်ဂှ်လေဝ် တွံစွံလဝ်ဗွဲကၠးဗ္ဍး (ကၠးမး) စၞောန်ထ္ၜးလဝ်ဗွဲမလ္ဂူတပ်တးတုဲ တ္ၚံတ္ၚေဲၜေဲဝေတ်ညိဓဝ်ဟွံမွဲသက်သက်ရ၊ ဂၠံၚ်တြဴသွက်ဒးအာဘုံအပါယ်ပန်ဂှ်လေဝ် ညံၚ်ဟဂွံဒးအာ(ဂွိုအ်ဒးအာ)ဂှ်လေဝ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုလဝ်နဲကဲဖအိုတ်ရ၊ နွံပၟိက်လပါ်ခိုဟ်ခိုဟ်ညံၚ်ဂွံအာဂၠံၚ်ခိုဟ်ခိုဟ်မာန်ကီု ညံၚ်ဂွံကလိလောန်ကၠေံဂၠံၚ်ဒုဂ္ဂတိလပါ်ပရေံမာန်ကီုဂှ် ဟီုတွံကၠုၚ်လုကဴ(၄၅)ဝှ်တုဲရ။

• 
  သွက်မှာဇန်ဂွံတန်တဴပ္ဍဲဒ္ဂေတ်ညးသပ္ပရိုဟ်ဂှ် စၞောန်ထ္ၜးကဵုဂၠံၚ်တြဴလေဝ်တုဲကၠုၚ်ရ၊ အတိုၚ်စၞောန်ထ္ၜးလဝ်ဂၠံၚ်တြဴ အတိုၚ်ပံက်ထ္ၜးၚးတးလဝ်ဂၠံၚ်တြဴဂှ် မိက်ကဵုကွာ်အာဂံၚ်ဂံၚ်ဍံၚ်ဗက်စေအ်စေအ်ဟေၚ်ဂှ်ဒှ်−ဝါဒ−ကျာ်ပိုဲရ၊ “ကျာ်ရီုဗၚ်ဂှ် ရီုဗၚ်ရောၚ်ဟီုဂှ် စွံလဝ်ကၠာရ၊ ညံၚ်ဂွံတုပ်သၟဟ်ဒှ်ဗီုညး တုပ်ကဵုညးဂှ် ကာလလဵုမွဲဟွံရီုဗၚ်၊ အယာံမာတ်စိုပ်ၜိုတ်သၟဝ်သဝ်နူညးဟေၚ်ရီုဗၚ်ကဵုရ၊ ခိုဟ်နူတၞဟ်မတွံဂး ကျာ်ရီုဗၚ်ဂှ် ကာလလဵုမွဲဟွံရီုဗၚ် ဟွံကတဵုဗဒှ်ကဵုရီုဗၚ်ဟွံမာန်”တုဲ လဟီုကဵုဒ္ဂေတ်ဗၠေတ်ယောၚ်မှာရာ ကေုာံ ရေၚ်သ္ကံဒှ်အာညးတၞဟ်, အဲတၞဟ်ရောၚ်။

• 
  ကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာပိုဲဂှ်တုန်− အတိုၚ်ဓဝ်မကၠုၚ်နူပိဋကတ်ပိဂှ် ယဝ်ရဒ္ဂေတ်ဗက်ဍာံဍာံမာန်မ္ဂး စၞောန်ထ္ၜးကဵုညံၚ်ဂွံဒှ်ကျာ်မွဲဇကု တုပ်သၟဟ်ကဵုဇကုကျာ်သဗ္ဗညုကီုရ၊ ဗၞတ်ပါရမဳဇကုမၞုံဂှ် သဝ်နူကျာ်ကီု တုပ်သၟဟ်ကဵုကျာ်ကီု သီုၜါသာ်ဂှ်ဟေၚ် ရေၚ်တၠုၚ်ကဵုမာန်တုဲ နကဵုတဝှ်ပါၚ်ကျာ်ဂှ် တွံထ္ၜးစဳပျးလဝ်ဍိုက်ဍိုက်ပေၚ်ပေၚ်ရ၊ လ္တူနူစၞောန်ထ္ၜးဟီုစဳပျးကၠုၚ် ဟိုတ်ဖဵုခိုဟ်ပရေံဗၞတ်ဂလိုၚ်ဂှ်ဂှ် တၚ်ဏှ်တၚ်နေၚ်(ဂၞေၚ်)မရုံဂပ်ပညပ်ဟီုစနွံမဏီဟာ, သွက်ဂွံဟီုထ္ၜးပၠိုဟ်ပၠးထတ်စောံ ကေုာံ သတ်သဳသာဓကဂှ် ဍိုက်ပေၚ်စုံရုံနွံဒၟံၚ်ဖအိုတ်တုဲ ဒဒှ်ရဝါဒကျာ်ဗုဒ္ဓဘာသာ ဒ္ဂေတ်ဍာံ၊ ဂွံဍာံ၊ သ္ပဍာံ၊ ဂွံဍာံဂှ် သွက်ဒးဟီုကြီုစဟွံမွဲလးလးရောၚ်။

• 
  ပ္ဍဲကာလလမုဟ်ပၠန် ယဝ်ရကေၚ်ရီုဗၚ်လဝ်ညးသ္ကံနူဘဲဂစိုတ် ဗၞတၜိုတ်မွဲဝါမ္ဂး “အာပး − ဂုန်ဇၞော်ကွေံရ၊ တၠလမျီုအဲရ”ဂးတုဲ သ္ပဇြဟတ်ဗဒါဲဒလာဲဗွဲမလောန်၊ သ္ဍိုက်ဆာန်ဗွဲမလောန်, ပ္တေဟ်ဗွဲမလောန်, ထိုၚ်သးဗွဲမလောန်တုဲ အပ်ပြာပ်လမျီုဇိုန်နှၚ်ကဵုလမျီုလေဝ်ဒှ်ဂွံအိုတ်ရ၊ ကျာ်တြဲပိုဲဂှ်တုန်− ရီုဗၚ်ကဵုဆၜိုတ်ဗၞတ်မွဲဘဝမွဲအာယုက်ဓဝ်ဂှ် မၚ်မွဲလဘာ်ကၠုၚ်ဒုၚ်လဝ်ဒဒိုက် စဵုကဵုကလိဂွံနိဗ္ဗာန် ဗစိုပ်ကဵုဋ္ဌာန်ဗျုယဲချိုတ်လေဝ် ဗစိုပ်ကဵုရ၊ ကျာ်ဂကူဂှ်ဂှ် ဒှ်ကျာ်ပရမတ် အဆတ်ဍာံပြဒှ်တၠဂုဏ်ဇၞော်ပြဲ သၠဲလးအိုတ်ကၞောတ် ဒှ်အထောတ်တၠလမျီုသတ္တံ အနန္တအန္တံရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− စၞောန်ထ္ၜးကဵုဂၠံၚ်တြဴဓဝ် ဂၠံၚ်သွဝ်ဗြိုနိဗ္ဗာန် ပိုန်ဟာန်လောကဳလောကုတ္တဵု ကဵုဂွံဍာံဍာံပြပြဂှ် ဒှ်ညးတၠဂုန်ရီုဗၚ်မၚ်မွဲဟံၚ်ပြာ်ထ္ၜလဘာ်မ္ဂးယၟုရောၚ်။

• 
  ပ္ဍဲဒၞာဲဝွံ− “ဂလာန်မ္ဂး ရီုဗၚ်ရောၚ်, ကဵုဂလာန်မ္ဂး ဒ္ဂေတ်အလဵုဇကုအိုတ်ညိ”ဂှ် ယဝ်ရဗ္စာရဏာဂလာန်ၜါလပါ် ဇြိုဟ်ဇြိုဟ်နက်နက်မ္ဂး ဂလာန်ဟီုဂး ရီုဗၚ်, ရီုဗၚ်ကဵုရောၚ်ဂှ် ဒှ်ဂလာန်ကောန်ဒေဝတဴ အဓမ္မ ဟီုဂးစဂကူဂလာန် “ဒၟံၚ်ၜိုဟ်ၜိုဟ်”ဂှ်ရ၊ ဂလာန်မတွံဂး “ဒ္ဂေတ်အလဵုဇကုအိုတ်ညိ”ဂှ် ဒှ်ဂလာန်ကောန်ဒေဝတဴဓမ္မ ဟီုဂးစဂကူဂလာန်မၞုံကဵုဂဝိၚ်ဒုၚ်ဂွိၚ်လဝ်နူဇမ္ၚောဲတုဲ ပကောံပကေဝ်လဝ်အပေါတ်ဆုဒုန်ဖံၚ်ဂၠုၚ်တသုဂှ် တုပ်သၟဟ်ကဵုကုသဵုပါရမဳဂမၠိုၚ်ရ၊ ပြဝ− ပွမဒ္ဂေတ်အလဵုဇကုမဖှ်သာ်ဂှ်ရ− တာလျိုၚ်ကတဴကတာန်စံၚ်နှာစိုတ်အောန်ကြဳသိၚ်ဂဝိၚ်ဂဝါဲဇကုလေဝ် ဟွံဂၠိုၚ်ကွေံကွေံရောၚ်။

• 
  ဟိုတ်ဂှ်ရ− ညံၚ်ဂွံဗြိုဟ်လုပ်ပၞောန်သၟဟ်န်ကိတ်ညဳကဵုပၟိက်ကျာ်ဂှ် တၚ်ကၞဟ်(တၚ်ဏှ်)တၚ်ဂၞေၚ် လၟေၚ်ပြကိုဟ်ဟီုကလိုဟ်စၞောန်ထ္ၜးလဝ်နူတံစိုပ်ကၞောတ်ဝွံ ဇွိတ်သပေါတ်ဗှ်ရံၚ်လ္ပကဵုသရုၚ် ယဵုဒုၚ်စွံလဝ်ပ္ဍဲကၞိပ်ဇကုဇကုညိ၊ ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယဝ်ရမိက်ဂွံကၠောံဂဒေါံနိဗ္ဗာန် နကဵုပါရမဳတၟေၚ်တၟဟ်လာဘ်(လာပ်)ဗဇဴတၞဟ်တၞဟ်သာ်မ္ဂး လ္ပသ္ပဇြဟတ်ကဵုမၞိဟ်ရီုဗၚ်မၞိဟ်မၚ်စသၞေဟ်ဂဒေါံဂှ်ညိ၊ လ္ပပတှ်ေမၞိဟ်မၚ်စသၞေဟ်တံဂှ်ညိ၊ ဒက်ခၞံကၠောန်လဝ်ဂၠုၚ်က္ၜၚ် ဖျေအ်လဝ်ဂြၚ်တၟံတသုသၠယာမတွံဂး ဂၠုၚ်က္ၜၚ်မဂ္ဂၚ်ဂၠုၚ်က္ၜၚ်ပါရမဳပြဲပြဲတဲသၠုၚ်သၠုၚ် မၞုံကဵုၚုဟ်မဂၠိုၚ်တုဲ နူကၠာဘဲပရိုက်ဒဒိုက်ဟွံကၠုၚ်စိုပ်ဏီဂှ် တြပ်(ကရပ်)သ္ပလဝ်ဂြပ်ပ္ဍဲဇကုဇကုအိုတ်ညိ။

• 
  မၚ်စၟဳကဵုညးတၞဟ်ရီုလမျီုဒးအိုတ်ဂှ် ဟိုတ်နူပ္တေဟ်ဗၠေတ်ဒ္ဂေတ်ယောၚ်ယာမှာရာအာဂှ်ရ၊ ဇွောံမဇကုဇကု ဒးပကောံလဝ်နူဇမ္ၚောဲဂှ် ဒှ်ညးဂတာပ်အခေတ်ဂတာပ်တဲ ဘဲဟွံဂံၚ်ခ္ဍဳဂွစၟဳစတသိုက်ဂတပ္ဍဲဘတပရလိုက်တေံရ၊ ဂကူရာမည− မည်ပိုဲညးမဒှ်ဂကောံဗုဒ္ဓဘာသာ အလုံတွဵုရးဂၠးတိနိဂီုဍုၚ်ကွာန်မည်ဂမၠိုၚ်ဝွံ ဝါဒကျာ်ဂကူညးတၞဟ်ကဵုဝါဒကျာ်ဂကူပိုဲရှ်ေသှ်ေဒၟံၚ်ဂှ် ပါ်ပါဲကဵုဒးညာတ်ကဵုသ္အးဇ္ၚးကၠးမး−ကၠးဖ္ဍးတုဲ “ဝါဒဒ္ဂေတ်အလဵုအလဵုဇကုအိုတ်ညိ”ဂှ် ဒှ်ဝါဒစှ်ေဗြိုဟ်လုပ်ပၞောန် စၞောန်ထ္ၜးကဵုတသိုက်လောကဳ လောကုတ္တိုရ် ပ္ဍဲလိုက်ပရလိုက်ၜါပြကာရ၊ ဝါဒလဟီုလဂးဒ္ဂေတ်ကွေတ်ဝွံဟေၚ် ယိုက်ဂၠေၚ်ဒုၚ်ကေတ်တဲဗွဲမအိုဟ်တၟိုဟ် မိပ်စိုတ်အိုတ်ညိ၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− “ပြကိုဟ်စရာဲဗုဒ္ဓဘာသာ− ဟွံသေၚ်သာ်ဂှ် ယေန်သၞာၚ်ဗုဒ္ဓဘာသာ”ဝွံ ရန်တၟံကဵုသွက်ဂွံဒှ်ဂုန်ဖဵုဂကူရာမညဂမၠိုၚ်တုဲ ဒုၚ်ကဝိုၚ်ချူကှ်ေဗဒေါံၚေက်ကၞေဟ်အုပ်နိဂီုဒးဂြီုကမၠက်ထောံ နကဵုဇုက်ဗၠဲဂွါ− သမုဒ္ဒဝါဏိ ဇဇာတ်နိပါတ်ဒွါဒသက− ဝွံရောၚ်။

• 
  ဂလာန်ဗ္ကန်။−−−−−−−−−−။ နူသက္ကရာဇ်ကျာ် (၂၅၁၁)သၞာံ၊ သက္ကရာဇ်ဍုၚ် (၁၃၂၉)သၞာံ၊ စိုပ် (၂၅၄၈)သၞာံ (၁၃၆၆)သၞာံ၊ ဂိတုဖဝ်ရဂိုန်အိုတ် လုကဴပွိုၚ်ပိစှော်ထပှ်(၃၇)သၞာံ၊ ပယျာံဥတုကညၚ်ဂွံညာတ်လိက်ကၞပ် “ပြကိုဟ်စရာဲဗုဒ္ဓဘာသာ”မာန်ဗၞတ်မွဲဝါလၟုဟ်ဝွံ ယဝ်ရဟီုကဵုဂလာန်ပွံၚ်သ္ၚိဋ္ဌာန်မ္ဂး − ဂွံကောန်စဴအိုတ်ရ၊ ဟိုတ်ဂွံလံဒၟံၚ်ဂလိုၚ်ဂှ် နွံမံၚ်တၞဟ်တၞဟ်သာ်ရ။

•  

• ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ

• (က) ဟိုတ်နူခရိတ်တက်လိက်ဟွံပေၚ်အတိုၚ်ပၟိက်ကီု။

• (ခ) ဟိုတ်နူဇီုလပိုက်ဒးခေတ်အလဵုအသဳပၞာတ်ၜါခေတ်ကီု။

• (ဂ) ဟိုတ်နူပ္တိုန်လိက်အာတ်အခေါၚ်ကုအလဵုအသဳတၠအဝဵု ဆဵုဂဗဒးတၚ်ဝါတ်ဂါတ်ကီုရောၚ်၊

• 
  ဟိုတ်ဒှ်သာ်ဂှ်ရ− ပ္ဍဲခေတ်အလဵုအသဳပၞာန်အလန်ပဋ္ဌမ− နူ(၁၃၂၃)သၞာံ၊ ဂိတုမာ်စှ်စွေက်၊ (၁၉၆၂)သၞာံ၊ ဂိတုမာတ်(ၜါ) တ္ၚဲ၊ စိုပ်(၁၃၅၀) လုကဴပွိုၚ်ပိစှော်(၃၀)သၞာံဍောတ် ခေတ်ပၞာန်နေဝေန်အာတ်အခေါၚ်ပတိုန်လိက် သွက်ဂွံဂွံပၟိၚ်တက်, သီုစက္ခောဟွံလောဲသွာတုဲ နူခေတ်အလဵုအသဳပၞာန်အလန်ဒုတဳယ (၁၃၅၀) စဵုကဵုလၟုဟ် ဝါတ်ဂါတ်မွဲဂကူမွဲဗီုပၠန်ရ၊ ဂွံဂွံစက္ခောၚုဟ်တန်တန်ဣဂှ်လေဝ် ဝါတ်လောန်သန်ရ။

• 
  လိက်ကၞပ်ပရေၚ်ဘာသာဂှ် ဆေၚ်ဆက်ကဵု“သံဃမဟာနာယက” နူသၞာံ(၁၃၄၂)တေံရ၊ လိက်ဘာသာမည်ဂှ် ဒးကၠာဲစၠောံဘာသာဗၟာပိမူပိတောဲတုဲ ဒးပတိုန်ရုၚ်ခရှ်တံရ၊ ဂွံအိုတ်ၚုဟ်သက်သာညိ၊ ဂးသာ်ဂှ်တုဲ ၜိုန်ရဂွံပၟိၚ်တက်ပ္တိတ်ကီုလေဝ် ဒးရာန်စက္ခောဆေၚ်မ္ၚး ၜိုတ်ကေတ်ၜိုတ်ဂွံရ၊ စက္ခောပုဂ္ဂလိကပ္တိတ်ဍုၚ်လ္ဂုၚ်ပရေံအိုတ်ဍာ်၊ ဒးရာန်စက္ခောဍုၚ်မ္ၚး ၚုဟ်မးဂၠိုၚ်လောန်ရောၚ်၊ ဟိုတ်ဂှ်ရ− နဲကဲဇကုကဵုဇကု ကၠောန်ကေတ်ဂၠာဲကေတ်အဆက်− ၜက်ကၠောံအာတၚ်ဝါတ်ဂါတ်နာနာသာ်ဟွံမာန်ဏီတုဲ ဂွံတက်ပ္တိတ်လိက်ကၞပ်ဂကူမန်ပိုဲမွဲမွဲဝါမာန်ဂှ် တုပ်သၟဟ်ညံၚ်ရဴ (ရပ်ဒလုၚ်မွဲကြိုၚ်လဝ်ကရောံဇြုံဗုဲစှ်)ကီုရောၚ် ကလောတံ။

​

​